Postępowanie można wznowić gdy wcześniejsze postępowanie zakończone decyzją lub postanowieniem było obarczone tzw. kwalifikowaną wadą. Ustawa stwarza domniemanie, że pojawienie się takiej wady dyskwalifikuje wydany akt administracyjny. Wadliwość przy wznowieniu polega na naruszeniu normy procesowej, normy postępowania. Nieprawidłowość będąca przesłanką wznowienia może odnosić się do całego postępowania bądź jakiegoś fragmentu, może dotyczyć zarówno I jak i II instancji. Podanie z żądaniem wznowienia wnosi się do organu, który wydał decyzję w I instancji. Organem właściwym do rozpatrzenia jest jednak organ, który wydał w sprawie decyzję ostateczną (w ostatniej instancji). Gdy żądamy wznowienia postępowania ze względu na działania organu, który wydał decyzję ostateczną sprawa przechodzi do organu wyższego stopnia (zob. art. 150 par. 2 i 3 k.p.a). Dochodzi tu do przejścia kompetencji tylko co do samych kwestii dopuszczalności wszczęcia postępowania w sprawie wznowienia postępowania (czy istnieją opisane poniżej przesłanki wznowienia).

Żądać wznowienia możemy tylko w oparciu o przesłanki z ustawy. Niestety ich lista jest określona w art. 145, 145a i 145b k.p.a. Są to: fałszywość dowodów, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, która to fałszywość została stwierdzona orzeczeniem sądu lub innego organu. Nie wystarczy powołanie się tylko na to, że dowód był fałszywy, musimy się oprzeć na prawomocnym orzeczeniu. Jednak nie musimy czekać do uzyskania prawomocnego orzeczenia (co może potrwać) jeżeli sfałszowanie dowodu jest oczywiste i wznowienie postępowania jest niezbędne dla uniknięcia niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia ludzkiego albo poważnej szkody dla interesu społecznego. Można postępowanie wznowić także jeżeli nie można stwierdzić sfałszowania dowodów orzeczeniem ponieważ postępowanie przed sądem czy organem wspomnianym wyżej nie może sie rozpocząć ze względu na upływ czasu albo inne przyczyny określone w przepisach. Żądać wznowienia z wyżej opisanego powodu możemy w każdym czasie, jednak według 146 par. 1 k.p.a. jeżeli od doręczenia decyzji wydanej na podstawie fałszywych dowodów upłynęło 10 lat nie można tej decyzji uchylić. Można jednak żądać wznowienia, lecz nie doprowadzi ono do uchylenia decyzji wydanej w wadliwym postępowaniu. Terminy w art. 146 par. 1 k.p.a. mają charakter materialnoprawny i nie mogą być przywracane, są podobne do terminów przedawnienia w prawie karnym.

Kolejną przesłanką jest wydanie decyzji w wyniku popełnienia przestępstwa stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu. Istnienie orzeczenia jest konieczne dla wznowienia postępowania w oparciu o tę podstawę. Treść decyzji powinna być wynikiem, rezultatem przestępstwa (związek przyczynowy, bez przestępstwa decyzja nie miałaby danej treści) Nie musimy tego związku sami wykazywać, zbada to organ w toku postępowania wznowieniowego. Jednak postępowanie można wznowić i przed stwierdzeniem popełnienia przestępstwa prawomocnym orzeczeniem jeżeli popełnienie przestępstwa jest oczywiste i wznowienie jest konieczne dla uniknięcia niebezpieczeństwa dla zdrowia albo życia ludzkiego czy poważnej szkody dla interesu społecznego. Można wznowić postępowanie także w wypadku niemożliwości wszczęcia postępowania sądowego ze względu na upływ czasu czy inne przyczyny określone w przepisach (zob. art. 17 k.p.k). Termin przedawnienia jest skonstruowany tak jak to opisałem w kroku 2.

Następną podstawą wznowienia jest wydanie decyzji przez pracownika lub organ podlegający wyłączeniu na podstawie art. 24, 25, 27 k.p.a. Przez "wydanie decyzji" rozumiemy bezpośrednią czynność orzekania (nie np. wyszukiwanie informacji, komentarzy, przepisów itp.). Artykuł 24 k.p.a posługuje się jednak słowami "udział w postępowaniu", zaś art. 25 mówi o wyłączeniu organu od "załatwienia sprawy". Oba zwroty obejmują wszystkie czynności postępowania, nie tylko orzecznicze. Podstawa wznowienia z art. 145 par. 1 pkt. 3 jest zatem węższa, dotyczy tylko czynności orzeczniczych, pracownik musiał zatem uczestniczyć w samym wydaniu decyzji. Termin przedawnienia wynosi tu 5 lat.

Możemy żądać wznowienia, jeżeli będąc stroną nie braliśmy udziału w postępowaniu w sposób niezawiniony przez nas, nawet jeżeli nastąpiło to niezależnie od pracowników administracji publicznej (obiektywny brak udziału w postępowaniu). Nasze nieuczestniczenie musiały wywołać przyczyny od nas niezależne jak choroba, wypadek, przerwanie komunikacji itp. Poza tym musimy już nie mieć możności zaskarżenia decyzji przez odwołanie (postanowienia przez zażalenie), akt musi być ostateczny. Jeżeli w postępowaniu była tylko jedna strona i nie doręczono ani ogłoszono jej decyzji, nie żądamy wtedy wznowienia postępowania, bowiem taki akt nie ogłoszony prawidłowo nie istnieje z punktu widzenia strony i nie wchodzi do obrotu prawnego. Wznowienie wyżej opisane może nastąpić tylko na wniosek strony. Termin do wniesienia podania wynosi miesiąc od dnia dowiedzenia się przez stronę o istnieniu decyzji ostatecznej (art. 148 par. 2 k.p.a). Powinniśmy przytoczyć okoliczności wskazujące na zachowanie tego terminu (np. kiedy otrzymaliśmy decyzję lub kiedy nas o niej ktoś zawiadomił). Ten termin jest procesowy, można wnosić o jego przywrócenie na normalnych zasadach (zob. art. 58 i następne k.p.a). Jednak, podobnie jak w wyżej omówionych przesłankach wznowienia, mamy termin przedawnienia - 5 lat od doręczenia lub ogłoszenia decyzji przynajmniej jednej stronie postępowania (jeśli stron jest więcej niż jedna).

Podstawą wznowienia jest również ujawnienie istotnych dla sprawy nowych okoliczności faktycznych, które istniały w dniu wydania decyzji ostatecznej, a ujawniły się już po jej doręczeniu albo ogłoszeniu. W dniu wydania decyzji okoliczności tych nie znał ani organ administracji ani strona postępowania administracyjnego. Nie mogą być podstawą okoliczności (zdarzenia), które powstały już po wydaniu decyzji. Termin "istotne" oznacza takie, które miałyby wpływ na treść rozstrzygnięcia w sprawie, gdyby prowadzący postępowanie znał je w chwili wydania. Termin przedawnienia wynosi 5 lat, podobnie jak powyżej (termin materialnoprawny).
Podobnie rzecz się ma ze wznowieniem na skutek ujawnienia istotnych dla sprawy nowych dowodów, które istniały w dniu wydania decyzji ostatecznej, już po jej doręczeniu lub ogłoszeniu, wcześniej zaś nie były znane organowi ani stronie. W k.p.a. nie ma zamkniętej listy środków dowodowych, może to być zatem wszystko co przyczynia się do wyjaśnienia sprawy. Termin przedawnienia i tu wynosi 5 lat.

Z przepisów prawa administracyjnego materialnego wynika kolejna przesłanka wznowienia, czyli brak stanowiska innego organu administracji publicznej, którego uzyskania przed wydaniem decyzji ostatecznej wymagał przepis prawa. W ramach procedury administracyjnej regulację zawiera tu art. 106 k.p.a. Obowiązuje tu materialnoprawny, nieprzywracalny termin 5 lat, jak wyżej.

Kolejna przesłanka wznowienia to rozstrzygnięcie zagadnienia wstępnego przez właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przy wydaniu decyzji. Kwestia zagadnienia wstępnego pojawia się w art. 97 par. 1 pkt. 4 oraz 100 par. 2 k.p.a Zagadnienie wstępne (prejudycjalne) jest okolicznością faktyczną lub prawną mającą znaczenie dla załatwienia sprawy administracyjnej. W razie pojawienia się zagadnienia wstępnego co do zasady postępowanie powinno się zawiesić. Jednak art. 100 par. 1 i 2 k.p.a. przewidują wyjątek, rozpatrujący sprawę ma obowiązek samodzielnie rozstrzygnąć zagadnienie wstępne bez zawieszenia postępowania, uzasadniają to wyjątkowe okoliczności ze 100 par. 1 i 2. Jeżeli organ rozstrzygnął zagadnienie samemu, a następnie zapadło rozstrzygnięcie kompetentnego sądu lub organu i między oboma rozstrzygnięciami zachodzi istotna odmienność powstaje omawiana przesłanka wznowienia. Obowiązuje termin 5 lat, jak wyżej (termin materialnoprawny).

Trzeba wspomnieć także o wznowieniu wskutek uchylenia, zmiany albo stwierdzenia nieważności decyzji lub orzeczenia sądu, w oparciu o które wydano zaskarżoną decyzję ostateczną. Prawomocne orzeczenia i decyzje ostateczne wiążą orzekającego w danym postępowaniu (np. wyrok skazujący, wyrok rozwodowy, stwierdzenie nabycia spadku etc.) Decyzja dzieli los prawny prejudykatu. Obowiązuje termin 5 lat, taki sam jak w wyżej opisanych przypadkach. Przesłanki do uchylenia, zmiany, stwierdzania nieważności wynikają z ustaw proceduralnych jak k.p.k., k.p.c., ordynacji podatkowej itp.

Kolejnym zdarzeniem umożliwiającym wznowienie jest orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową (traktaty, konwencje - pojęcia synonimiczne) lub ustawą, na podstawie które wydano decyzję ostateczną. (zob. art. 190 ust. 4 Konstytucji). W tym wypadku musimy wnieść o wznowienie, nie może ono nastąpić z urzędu. Musimy też zachować termin miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia TK ( zob. art. 190 ustęp 3 Konstytucji - orzeczenie TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego).
Obowiązuje też materialny termin 5 lat od dnia ogłoszenia lub doręczenia decyzji.

Stosunkowo "świeżej daty" jest przesłanka wznowienia postępowania w przypadku, gdy wydano orzeczenie sądu stwierdzające naruszenie zasady równego traktowania, zgodnie z ustawą z końca 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. Nr 254, poz. 1700), jeżeli naruszenie tej zasady wpłynęło na rozstrzygnięcie sprawy zakończonej decyzją ostateczną. Skargę o wznowienie powinniśmy wnieść w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu. Obowiązuje tu także termin 5 lat.

Uwagi i spostrzeżenia

• •k.p.a - Kodeks Postępowania Administracyjnego; par. - paragraf